فلسفه غرب

بررسی تطبیقی مسئله خیر و شر از نگاه ابن سینا، لایب نیتس و اسپینوزا

اکبر عروتی موفق؛ ابوالقاسم اسدی

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 1-18

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17439.1019

چکیده

بحث شرور از مهم‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین معضلات مسایل کلامی و فلسفی است. این مسأله که چگونه می‌توان با توجه به علم و قدرت بی‌کران الهی و خیرخواهی او در حق مخلوقات و انسان‌ها، وجود شرور در عالم ماده ... بیشتر بحث شرور از مهم‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین معضلات مسایل کلامی و فلسفی است. این مسأله که چگونه می‌توان با توجه به علم و قدرت بی‌کران الهی و خیرخواهی او در حق مخلوقات و انسان‌ها، وجود شرور در عالم ماده و بخصوص زندگی انسان‌ها را توجیه نمود، از جمله مسایلی است که همواره ذهن فیلسوفان و متکلمان را به خود مشغول کرده. تعارض بین صفات یاد شده و وجود شرور آن‌قدر جدی و عمیق است که بعضی از فیلسوفان و متکلمان متأله را بناچار به نفی و انکار وجود شرور بالکل واداشته و بعضی دیگر را به انکار وجود خدوند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی فلسفه دخول شر در نظام خلقت از نظر ابن‌سینا، لایب نیتس و اسپینوزا بررسی شده است. مطابق نظر ابن‌سینا شر حقیقی نه بالذات، داخل در نظام قضا و قدر است و نه بالعرض. شر نسبی هم اگر چه داخل در نظام قضا و قدر الهی هست اما بالعرض داخل است نه بالذات. وجود شر نسبی هم با نظام احسن قابل توجیه است و بین آنها تعارض ذاتی وجود ندارد. لایب نیتس این دیدگاه را به طور کامل می‌پذیرد و توضیح می‌دهد که وجود شرور مابعدالطبیعی در نظام احسن یک امر ضروری است. برخلاف شرور اخلاقی و طبیعی که ضروری نیستند. ولی اسپینوزا بر خلاف این دو، خیر یا شر نامیدن امور را یک امر انسانی و تابعی از خواهش های نفسانی می ‌داند و بر این عقیده است که در عالم واقع خیر و شری وجود ندارد.

اخلاق و معنای زندگی در فلسفة تامس نیگل

پرستو حاتمی شفق؛ مهدی اخوان

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 19-36

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17393.1017

چکیده

سخن از معنای زندگی و گره‌زدن اخلاق واخلاقی‌زیستن با زندگی معنادار، سوای هر گونه باور و اعتقادی، همواره در ژرفای اندیشة فلسفی بسیاری از فلاسفة تاریخ قرار داشته است. تامس نیگل در مسیر پیوند اخلاقی‌زیستی ... بیشتر سخن از معنای زندگی و گره‌زدن اخلاق واخلاقی‌زیستن با زندگی معنادار، سوای هر گونه باور و اعتقادی، همواره در ژرفای اندیشة فلسفی بسیاری از فلاسفة تاریخ قرار داشته است. تامس نیگل در مسیر پیوند اخلاقی‌زیستی ومعناداری زندگی، دارای پارادایم‌های فکری و فلسفی خاص خود است. نیگل با اعتقاد به دیگرگزینی اخلاقی، اذعان دارد که افراد دارای ظرفیت‌های برابر بوده و هیچ شخصی بر دیگری برتری ندارد. او در نهایت بنیاد انگیزشی اخلاق در آدمی را فراتر از میل دانسته و برای او کُنشی اخلاقی متصور است. او اخلاقی‌زیستن را مؤلفة ضروری معناداری زندگی به‌حساب می‌آورد و بر این باور است که در کنار عدم باور به دنیای پس از مرگ نیز می‌توان به معناداری این حیات در چارچوب اخلاقی‌زیستی دست یافت. در این راستا، هدف پژوهش حاضر شناخت نسبت اخلاق و معنای زندگی از منظر فلسفی نیگل است. رویکرد اتخاذشده برای این منظور، کیفی است و بر تجزیه و تحلیل محتوای آثار نیگل در باب اخلاق و معنای زندگی متمرکز است. نتایج پژوهش نشان داد که گرچه نمی‌توان برای معنا مکانی مشخص در نظر داشت و حیات ما در این عالم پایدار نیست و زندگی به نظر پوچ می‌آید، اما پوچ بودن زندگی بدین معنا نیست که اخلاقی زیستن را کنار بگذاریم، بلکه همین اخلاقی‌گروی می‌تواند به حیات ما معنا ببخشد. انسان‌ها به‌سبب هم‌زیستی می‌توانند بر زیست‌جهان یکدیگر تأثیر گذاشته و به میانجی گزاره‌های اخلاقی، زندگی این جهانی را معنادار سازند، ولو اینکه به عالم ماوراء باور نداشته باشند. در صورتی که مؤلفة اخلاق و اخلاقی‌زیستی را از مناسبات و تعاملات روزمره‌مان حذف کنیم، زندگی این جهان را به کانون آنومی تبدیل کرده و معنا از مناسبات فردی و اجتماعی ما رخت برمی‌بندد.

ابن‌سینا و تمایز وجودشناختیِ هیدگری

مجتبی اعتمادی نیا

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 37-54

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17396.1016

چکیده

یکی از عمده‌ترین استنادات هیدگر در توضیح فرآیند نسیان وجود در تاریخ متافیزیک، عدم التفات به تمایز وجودشناختی از سوی اصحاب متافیزیک است که بر اساس آن، باید از فروکاستن وجود به موجودی خاص اجتناب ورزید. ... بیشتر یکی از عمده‌ترین استنادات هیدگر در توضیح فرآیند نسیان وجود در تاریخ متافیزیک، عدم التفات به تمایز وجودشناختی از سوی اصحاب متافیزیک است که بر اساس آن، باید از فروکاستن وجود به موجودی خاص اجتناب ورزید. به‌زعم هیدگر، در پی عدم التفات به تمایز وجودشناختی در طول تاریخ فلسفه، فیلسوفان اغلب از مداقّه در «معنا» و «حقیقت» وجود صرف‌نظر کرده‌اند. اما چنانکه می‌دانیم یکی از دقت‌نظرهای هوشمندانه فیلسوفان مسلمان در مواجهه با مبانی وجودشناختی فلسفه یونان، التفات به تمایز میان وجود و ماهیت است. التفات جدی به این تمایز، که نخست در آراء فلسفی فارابی انعکاس یافته، نزد ابن‌سینا به یکی از مبانی اصلی وجود‌شناسی بدل شده است. پرسش و مسأله اساسی در این میان آن است که آیا می‌توان تمایز میان وجود و ماهیت و مباحث وابسته به آن را نزد فیلسوفان مسلمان، به‌ویژه ابن‌سینا مصداقی از تمایز وجودشناختی مطلوب هیدگر به‌شمار آورد؟ نتایج بررسی‌ها در پژوهش پیش‌رو نشان می‌دهد که به‌رغم ابداعات و دستاوردهای وجودشناختی ابن‌سینا، وجود در منظومه فکری او به‌مثابه یک اُبژه مد‌نظر قرار می‌گیرد؛ به‌نحوی‌که حتی در تحلیل ذهنی، متأخر از چیستی یک موجود انگاشته می‌شود و در زمره مقوّمات هویّت آن به‌شمار نمی‌آید. این شیوه مواجهه با مسأله وجود، علاوه بر آنکه پرسش از معنا و حقیقت وجود را مغفولٌ عنه می‌نهد، وجود را به‌مثابه حضور، نامستوری و افق گشایش به فراموشی می‌سپرد و در نهایت، دستگاه مفهومی و معرفت‌شناسی ویژه موجودات را در تحلیل آن به کار می‌گیرد و به این ترتیب از التفات به تمایز وجود شناختی مطلوب هیدگر استنکاف می‌ورزد.

فضایل انسانی از دیدگاه ارسطو و فارابی

سید سجاد ساداتی زاده؛ علی صبری؛ محمد‌کاظم علوی

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 55-70

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17343.1013

چکیده

فضیلت یکی از مسائل بنیادی فلسفه اخلاق و از ارکان اصلی فلسفه ارسطو و فارابی محسوب می‌شود. فارابی از جمله فیلسوفانی است که به پیروی از ارسطو به کنجکاوی در مباحث فضیلت و سعادت پرداخته است و فضیلت را نوعی ... بیشتر فضیلت یکی از مسائل بنیادی فلسفه اخلاق و از ارکان اصلی فلسفه ارسطو و فارابی محسوب می‌شود. فارابی از جمله فیلسوفانی است که به پیروی از ارسطو به کنجکاوی در مباحث فضیلت و سعادت پرداخته است و فضیلت را نوعی خصلت و منش انسانی می‌داندکه به منش‌اخلاقی شناخته می‌شود. دیدگاه فارابی و ارسطو در بررسی فضیلت متاثر از نگاه سعادتگرایانه آنها، در باب اخلاق و کمالیابی انسان است. این دو فیلسوف براین باورند که آدمی به طور فطری موجودی کمالجو و سعادت طلب است و برای نیل به این هدف والا نیازمند ابزار است. به همین خاطر فضیلت عامل مهمی برای رسیدن به سعادت محسوب میشود.با وجود اشتراکات بین دو فیلسوف در مسئله فضیلت نباید اختلافات آن‌ها را نادیده گرفت، مهم‌ترین اختلاف بین این دو مربوط به معنای فضیلت، نحوه تقسیم فضیلت، نگاه خاص و ویژه فارابی به مدینه فاضله هست. ارسطو یک نوع تقسیم درباره‌ی فضیلت انجام داده؛ فضیلت را به اخلاقی و عقلی تقسیم کرده، اما برعکس فارابی در آثار مکتوب خود سه تقسیم برای فضیلت بیان کرده است. فضیلت برای رسیدن به غایتی برتر به نام سعادت است که خیر نهایی نامیده می‌شود. این مقاله درصدد است که به بیان مهم‌ترین فضیلتهای انسانی و انواع فضایل، خصوصاً فضایلی که بیشترین تأثیر را در وصول انسان به سعادت دارند و همچنین راهکارهای فضیلت‌مند شدن انسان بپردازد.

نظریه نهایی التفات برنتانو (رئیزم) و تبعات آن، با نگاهی به برخی نظریات فیلسوفان مسلمان

منیره پلنگی

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 71-92

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17919.1026

چکیده

چکیدهبنظر می رسد که نظریه التفات برنتانو، در کنار سایر مباحث تئوری ذهن او، لااقل از جهاتی خاص، با مباحث متعددی در فلسفه مسلمانان از جمله مباحث و مجادلات وجود ذهنی، برخی قواعد اشراقی سهروردی (وحتی غزالی ... بیشتر چکیدهبنظر می رسد که نظریه التفات برنتانو، در کنار سایر مباحث تئوری ذهن او، لااقل از جهاتی خاص، با مباحث متعددی در فلسفه مسلمانان از جمله مباحث و مجادلات وجود ذهنی، برخی قواعد اشراقی سهروردی (وحتی غزالی در مشکوة الانوار) درباب نوریت ذاتی شناسنده و اصالت و محوریت آن در امر شناخت، نظریه علم مرکب یا علم به علم نزد ابن سینا و دیگران، عالَم بودن نفس انسان از نظر ملاصدرا، انشاء نفس بعنوان ماهیت حقیقی ادراک دستکم در مرتبه ادراک حسی و خیالی، آگاهی ذاتی نفس به خویش در ضمن (و بلکه به یک معنا مقدم بر) هر آگاهی دیگر، می توانند دستمایه یافتن ظرفیتهایی درباب مطالعات تطبیقی باشند. در این نوشته با بررسی ابعادی از نظریه التفات برنتانو در دو شکل متقدم و متأخر آن، و تبعاتی که بطور ویژه بر نظریه التفات نهایی او، مشهور به رئیزم، لازم خواهد آمد، مروری بسیار اجمالی و اشاره وار به مباحثی مشهور نزد فیلسوفان مسلمان، از قبیل آنچه گفته شد، بمناسبت صورت خواهد پذیرفت تا راهی را برای پژوهشهای تطبیقی تفصیلی را نشان دهد. به دلیل محدودیت حجم استاندارد مقاله، در کنار شهرت نظریات مذکور و ادبیات معتنابهی که درباره آنها، تاکنون ارائه گردیده است، از ورود تفصیلی به این مباحث اجتناب شده است، و تنها به مناسبت شان با ابعاد ی چند از نظریه التفات برنتانو اکتفا گردیده است.واژگان کلیدی: نظریه التفات، رئیزم، برنتانو، وجود ذهنی، محوریت شناسنده

خدا و‌کرونا با تاکید بر آرا گریفین

یداله رستمی

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1401، صفحه 93-104

https://doi.org/10.30479/wp.2022.17677.1021

چکیده

در این نوشته، به مسأله شر که مصداق آن ویروس کرونا است با تأکید بر اندیشه‌های دیوید گریفین پرداخته می‌شود. گریفین، شر در جهان از جمله کرونا را ناشی از این می‌داند که خداوند، جهان آفرینش را نه از عدم محض، ... بیشتر در این نوشته، به مسأله شر که مصداق آن ویروس کرونا است با تأکید بر اندیشه‌های دیوید گریفین پرداخته می‌شود. گریفین، شر در جهان از جمله کرونا را ناشی از این می‌داند که خداوند، جهان آفرینش را نه از عدم محض، بلکه از ماده اولیه‌ای گه قدرت ذاتی دارد و شر موجود در جهان ناشی از آن است، آفریده است. علاوه بر این، او با تأکید بر قدرت ذاتی خود تعین‌بخشی در موجودات واقعی از ریز تا درشت، قدرت خداوند را اشتراکی می‌داند، به نوعی که آنها ممکن است در برابر قدرت خداوند، مخالفت و مقاومت بورزند که این امر، موجب پیدایش شر [کرونا] در عالم می‌شود. طبق این نظرگاه، کرونا، ویروسی است که دارای قدرت ذاتی است و بر موجودات دیگر تأثیر می‌گذارد و در مسیر امکان واقعی خودش عمل می‌کند.در این نوشته، به مسأله شر که مصداق آن ویروس کرونا است با تأکید بر اندیشه‌های دیوید گریفین پرداخته می‌شود. گریفین، شر در جهان از جمله کرونا را ناشی از این می‌داند که خداوند، جهان آفرینش را نه از عدم محض، بلکه از ماده اولیه‌ای گه قدرت ذاتی دارد و شر موجود در جهان ناشی از آن است، آفریده است. علاوه بر این، او با تأکید بر قدرت ذاتی خود تعین‌بخشی در موجودات واقعی از ریز تا درشت، قدرت خداوند را اشتراکی می‌داند، به نوعی که آنها ممکن است در برابر قدرت خداوند، مخالفت و مقاومت بورزند که این امر، موجب پیدایش شر [کرونا] در عالم می‌شود. طبق این نظرگاه، کرونا، ویروسی است که د

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 3 (1403)

دوره 2 (1402)

دوره 1 (1401)

دوره و شماره: دوره 1، شماره 2، تیر 1401

بررسی تطبیقی مسئله خیر و شر از نگاه ابن سینا، لایب نیتس و اسپینوزا

چکیده

اخلاق و معنای زندگی در فلسفة تامس نیگل

چکیده

ابن‌سینا و تمایز وجودشناختیِ هیدگری

چکیده

فضایل انسانی از دیدگاه ارسطو و فارابی

چکیده

نظریه نهایی التفات برنتانو (رئیزم) و تبعات آن، با نگاهی به برخی نظریات فیلسوفان مسلمان

چکیده

خدا و‌کرونا با تاکید بر آرا گریفین

چکیده